Thực đơn
Người_Carpi
Mặc dù người Carpi được ghi nhận là hiện diện trong khu vực Dacia từ ít nhất năm 140 trở đi, họ lại không được đề cập trong các ghi chép của La Mã về các chiến dịch diễn ra tại vùng đất Dacia trong thế kỷ thứ hai. Ví dụ như trong cuộc xung đột rộng lớn và kéo dài của Rome với các bộ lạc bên bờ Danube, được gọi là Chiến tranh Marcomanni (166-180), trong đó tỉnh Dacia đã chịu ít nhất hai cuộc xâm lược lớn (năm 167, 170), nhưng chỉ có láng giềng của họ là người Costoboci được đề cập cụ thể.[24] Sự im hơi lặng tiếng về về vai trò của người Carpi trong các cuộc chiến có thể ngụ ý rằng họ là đồng minh La Mã trong giai đoạn này.[25]
Khoảng năm 200 CN, ở khu vực bên ngoài biên giới của đế quốc nằm ở châu Âu đã diễn ra một trào lưu di dân lớn. Nguyên nhân gây ra sự xáo trộn này là không rõ, nhưng một yếu tố quan trọng có thể là Đại dịch Antonine (165-180), một đại dịch bệnh đậu mùa gây ra sự tàn phá nghiêm trọng mà có thể đã bị giết chết 15-30% dân số của đế quốc La Mã.[26] Tác động đối với những vùng đất của người man rợ dẫn đến kết quả là khiến cho nhiều bộ lạc bị suy yếu và nhiều vùng đất bị bỏ hoang, điều này có thể đã tạo điều kiện cho các bộ lạc hùng mạnh tiến hành bành trướng. Một ví dụ nổi tiếng là người Goth. Họ có lẽ đã được nhà sử học La Mã Tacitus ghi nhận dưới tên gọi Gotones, và sinh sống ở khu vực phía Đông của sông Vistula ở miền trung Ba Lan vào khoảng năm 100 CN.[27] Vào năm 250, người Goth đã chuyển tới Tây Nam Ukraine và đã thường xuyên phối hợp với các bộ lạc địa phương để đột kích vào lãnh thổ đế chế.[28]
Chính trong bối cảnh đầy biến động này, vào giữa thế kỷ thứ ba, người Carpi đã nổi lên như là một mối đe dọa man rợ lớn cho các tỉnh hạ lưu sông Danube của Rome.[29] Họ được mô tả bởi Jordanes là "một tộc người rất hiếu chiến, và thường thù địch với người La Mã ".[30] Một loạt các cuộc xâm lược lớn của người Carpi vào đế chế đã được ghi lại, hoặc một mình hoặc trong liên minh với các bộ tộc người Sarmatia hoặc German láng giềng của họ (bao gồm cả người Roxolani, Bastarnae, Goth). Tuy nhiên, vai trò của người Carpi trong các liên minh xâm lược này không phải lúc nào cũng luôn luôn rõ ràng, mà theo ghi chép đầy đủ nhất của nhà biên niên sử thế kỷ thứ 6 Zosimus, thì thứ tự thời gian luôn mập mờ và thường biểu thị những bộ tộc tham gia dưới thuật ngữ mơ hồ "Scythia".
Sự tham gia của người Carpi vào các cuộc tấn công của người Dacia tự do nhằm vào tỉnh Dacia của La Mã cũng chưa chắc chắn. Những người ủng hộ nguồn gốc Dacia của người Carpi có xu hướng cho rằng họ đã tham gia vào những cuộc chiến mà tại đó các vị hoàng đế La Mã đã tự xưng danh hiệu Dacicus Maximus, mà ngoài ra còn có thêm một danh hiệu tự xưng khác là Carpicus Maximus. Nhưng mà mục tiêu trong tất cả các cuộc xâm lược mà trong đó người Carpi được ghi chép lại cụ thể bởi các nguồn cổ thì là nhằm vào Moesia Inferior, chứ không phải Dacia.[31][32][33][34][35] Sau đây là danh sách các cuộc xâm lược vốn được ghi lại mà trong đó người Carpi tham gia và được chứng thực bởi các nguồn:
Năm 238: Người Carpi phát động cuộc xâm lược lớn đầu tiên của họ vào lãnh thổ La Mã ở phía nam của sông Danube, trong thời kì đồng cai trị ngắn ngủi của hoàng đế Gordian III với các nguyên lão Balbinus và Pupienus Maximus[32] Điều này rõ ràng đã bị kích động bởi việc viên Thống đốc Moesia Inferior, Tullius Menophilus, từ chối nộp cống nạp hàng năm cho người Carpi để giữ hòa bình, vì nó đã được dùng để trả cho những người Goth và các bộ tộc khác ở hạ lưu sông Danube.[37] Điều này đã hỗ trợ cho khả năng rằng, cho đến thời điểm này, người Carpi đã là đồng minh lâu năm của người La Mã. Tuy nhiên, vị thống đốc đã thành công trong việc đánh đuổi người Carpi vào năm 239.[4]
Năm 245-247: Trong giai đoạn hoàng đế Philip Ả Rập (244-249) trị vì, người Carpi đã vượt qua sông Danube và cướp phá tan hoang vùng đất hạ Moesia. Và khi viên thống đốc chiến trường không thể đẩy lùi được cuộc xâm lược này, đich thân hoàng đế đã nắm quyền chỉ huy và phát động một cuộc phản công lớn. Sau một cuộc giao tranh kéo dài, người Carpi đã bị đẩy lui về phía bên kia sông Danube. Bị truy đuổi bởi những người La Mã tới tận quê hương của mình, phần lớn dân Carpi đã trú ẩn tại một pháo đài lớn (có lẽ là một pháo đài trên đồi), tại đây họ bị vây quanh và bao vây bởi lực lượng của Philip. Những người Carpi còn lại vốn đã bị phân tán trước đó, đã tập hợp lại và tiến hành một nỗ lực nhằm để giải vây. Những người bị bao vây đã tiến hành một cuộc tấn công nhằm đánh lạc hướng sự chú ý của người La Mã nhằm vào lực lượng giải vây. Tuy nhiên, họ đã bị lực lượng equites Maurorum (kỵ binh nhẹ Berber từ Bắc Phi) của Philip chặn lại và đánh tan. Kế hoạch phá vây thất bại đã buộc người Carpi phải cầu hòa. Điều này dường như đã giúp cho họ nhận được những điều kiện khoan dung của Philip, ông ta vốn đang muốn nhanh chóng kết thúc chiến dịch này để kịp thời gian cho lễ kỷ niệm 1000 năm thành lập thành phố Rome sắp tới (Tháng 4 năm 248).[38] Philip đã tự xưng là Carpicus Maximus.[36]
Năm 250-251: Người Carpi tham gia vào một cuộc xâm lược lớn vào Moesia và Thrace dưới sự lãnh đạo của vua Kniva người Goth [39] Cuộc xâm lược của Kniva dường như đã bị kích động bởi việc người La Mã chấm dứt cống nạp hàng năm cho người Goth bởi hoàng đế Philip [40]. Dựa trên những hành động của họ, mục tiêu chiến tranh của đạo quân xâm lược hạn chế ở mục tiêu cướp bóc: bắt cầng nhiêu nô lệ, ngựa, kho báu và các của cải khác càng tốt để đem về về quê hương của họ ở bên kia sông Danube.
Đoàn quân của Kniva rõ ràng bao gồm người Goth, Taifali và Vandal, cũng như một số cựu binh La Mã đào ngũ.[39] Với việc Zosimus miêu tả họ là "người Scythia", gần như chắc chắn nó bao gồm cả người Sarmatia như Roxolani. Ngoài ra còn có một lực lượng riêng biệt gồm người Goth và Bastarnae cũng đã tiến vào Moesia Inferior dưới sự lãnh đạo bởi hai viên cận thần hàng đầu của Kniva. Jordanes tuyên bố rằng những kẻ man rợ đạt tới con số 300.000 người, nhưng mà các biên nên sử Byzantine thường hiển nhiên phóng đại số lượng người rợ, thường là gấp mười lần (ví dụ như Zosimus tuyên bố rằng 60.000 người Alamanni đã ngã xuống trong trận Strasbourg vào năm 357, so với con số 6.000 được ghi lại bởi sử gia đương thời và đáng tin cậy hơn là Ammianus Marcellinus).[41][42] Do đó 30.000 là một con số hợp lý hơn, nhưng nó vẫn còn là một con số đáng gờm, ước tính cho cuộc xâm lược của Kniva, và chia thành hai đạo quân. Quân số của người Carpi là 3.000 người, theo Jordanes.[39]
Đối đầu với cuộc xâm lược này là hoàng đế La Mã "Trajan" Decius, một vị tướng lão luyện và cũng là viên tướng bảo vệ khu vực biên giới Danube dưới triều đại của Philip, và cũng đã lên kế vị ông ta sau khi Philip bị quân nổi loạn giết hại vào năm 249, cùng với đó còn có tướng Caius Trebonianus Gallus, người đã được bổ nhiệm làm thống đốc Thượng Moesia vào năm trước bởi Decius. Dường như với mục đích nhằm đối phó với các mối đe dọa, Gallus đã được giao quền chỉ huy các lực lượng đồn trú trong các pháo đài biên giới dọc theo sông Danube, trong khi hoàng đế chỉ huy một lực lượng cơ động gồm các đơn vị tinh nhuệ.
Sau khi thua trận đánh trước những người La Mã ở Moesia Inferior, Kniva đã gây bất ngờ cho hoàng đế bằng việc âm thầm vượt qua dãy núi Haemus (Balkan) và tiến vào Thracia mà phần lớn không được bảo vệ. Vị hoàng đế sau khi đã bỏ ra vài ngày hành quân, đã buộc phải vội vàng đưa quân đội của ông cấp tốc hành quân trở lại Thracia. Tại Beroe (Stara Zagora, Bulgaria), Kniva đã tiến hành một cuộc tấn công bất ngờ vào đội quân đã kiệt sức của hoàng đế và gây một thất bại nặng nề. Decius buộc phải rút lui cùng đám tàn quân của ông ta về Hạ Moesia và để mặc cho Thracia bị người man rợ mặc sức cướp phá. Đoàn quân của Kniva sau đó đã tràn vào thành phố Philippopolis (Plovdiv, Bulgaria) và trú qua mùa đông năm 250/251 ở tỉnh này.
Cũng trong thời gian đó, Decius đã tiến hành xây dựng lại quân đội của ông ở Hạ Moesia. Năm 251, khi đội quân của người rợ tiến về phía sông Danube với một lượng lớn chiến lợi phẩm đã cướp bóc được, họ đã bị vị hoàng đế chặn lại tại Abrittus ở Hạ Moesia. Sau một trận đánh ác liệt, quân chủ lực của Kniva đã bị đánh tan. Vị hoàng đế sau đó đưa quân của ông băng qua một đầm lầy tiến đánh vào lực lượng dự bị của Kniva, vốn đang canh giữ chiến lợi phẩm của hị. Nhưng vị hoàng đế đã đánh giá thấp những khó khăn của địa hình: người La Mã đã không thể di chuyển được trong bùn và toàn bộ họ đều thiệt mạng sau đó, bao gồm cả bản thân hoàng đế, họ bị tàn sát bởi các của cung thủ Kniva hoặc chết chìm[38]
Khi tin tức về thảm họa này truyền tới các quân đoàn còn lại trên sông Danube, họ tuyên bố rằng viên tướng của họ Gallus là hoàng đế mới. Ông ta sau đó đã lập lại hòa bình với những người Goth, trong đó cho phép họ trở về nhà với toàn bộ chiến lợi phẩm của mình và khôi phục lại việc cống nạp. Mặc dù Zosimus lên án các điều khoản như một sự sỉ nhục, có lẽ đó là lựa chọn khả dĩ nhất dành cho Gallus trong trường hợp này.[38]
Nhưng ngay cả việc Gallus nối lại các khoản cống nạp cũng không mang lại hiệu quả mong muốn cho sự duy trì hòa bình trên sông Danube. Khó khăn nối tiếp khó khăn sau thảm họa quân sự này, quân đội La Mã đã bị tê liệt bởi sự bùng phát của một đại dịch đậu mùa khác có sức tàn phá khủng khiếp, với tên gọi là Đại dịch Cyprian (251 - khoảng 270). Những tác động của đại dịch Cyprian được mô tả bởi Zosimus thậm còn tồi tệ hơn so với đại dịch Antonine trước đó, mà có thể đã giết 15-30% cư dân của đế quốc.[43][44] Lợi dụng tình trạng hỗn loạn của quân đội La Mã, các bộ lạc người rợ phía bên bờ Danube đã liên tục tiến hành các cuộc xâm lược lớn vào lãnh thổ của đế quốc. Con số chính xác, ngày tháng và sự kiện liên quan đến các cuộc xâm lược không chắc chắn do tính chất mập mờ và rời rạc của các nguồn. Có thể là có những cuộc xâm lược hàng năm và nhiều khu vực ở các tỉnh Danube đã bị chiếm đóng quanh năm bởi những bộ lạc cướp bóc người rợ, trong giai đoạn từ năm 251-270. Nhờ Zosimus, các sự kiện lớn sau đây có thể được phân biệt:[45]
Thực đơn
Người_CarpiLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Người_Carpi